De actuele stand van zaken van natuurbegraafplaatsen in Nederland

Huidige stand van zaken in cijfers
Nederland telt momenteel ongeveer 4.600 begraafplaatsen, waarvan 35 natuurbegraafplaatsen zijn. Dit blijkt uit recente statistieken van Stichting Dodenakkers.nl. Hoewel natuurbegraafplaatsen nog een relatief klein deel uitmaken van het totale aantal begraafplaatsen (minder dan 1%), is hun aantal de afgelopen jaren significant gegroeid.

De verdeling van begraafplaatsen in Nederland laat zien dat gemeentelijke begraafplaatsen ongeveer 33% van het totaal uitmaken, terwijl bijzondere begraafplaatsen (waaronder natuurbegraafplaatsen) de rest vormen. Het aandeel gemeentelijke begraafplaatsen blijft dalen, voornamelijk doordat er meer bijzondere begraafplaatsen bijkomen, met name natuurbegraafplaatsen.

Particuliere begraafplaatsen, waaronder veel natuurbegraafplaatsen vallen, zijn de snelst groeiende categorie. In 2020 waren er 287 particuliere begraafplaatsen (ongeveer 6% van het totaal), terwijl dit aantal inmiddels is gestegen naar 327 (ruim 7%). Deze groei illustreert de toenemende belangstelling voor alternatieve vormen van begraven, waaronder natuurbegraven.

Beschikbaarheid van natuurbegraafplaatsen
De beschikbaarheid van natuurbegraafplaatsen verschilt sterk per provincie. Gelderland en Noord-Brabant hebben de meeste begraafplaatsen in het algemeen, en ook relatief veel natuurbegraafplaatsen. In sommige provincies zijn natuurbegraafplaatsen echter nog schaars of zelfs afwezig.

Zeeland is een voorbeeld van een provincie waar momenteel nog geen natuurbegraafplaatsen zijn, hoewel er wel belangstelling voor bestaat. In andere provincies zoals Flevoland zijn natuurbegraafplaatsen eveneens zeldzaam. Dit betekent dat inwoners van deze gebieden vaak moeten uitwijken naar andere provincies als zij voor natuurbegraven kiezen.

De geografische spreiding van natuurbegraafplaatsen laat zien dat ze voornamelijk te vinden zijn in bosrijke gebieden en op landgoederen. Dit verklaart deels waarom sommige provincies meer natuurbegraafplaatsen hebben dan andere. De bereikbaarheid van natuurbegraafplaatsen is een belangrijk aspect van beschikbaarheid. Veel natuurbegraafplaatsen liggen in landelijke gebieden, wat betekent dat ze niet altijd even goed bereikbaar zijn met het openbaar vervoer.

Ontwikkelingen en nieuwe initiatieven
In verschillende delen van Nederland zijn momenteel nieuwe natuurbegraafplaatsen in ontwikkeling. Deze initiatieven illustreren de groeiende vraag naar natuurbegraven en laten zien hoe de beschikbaarheid in de komende jaren zal toenemen.

Een voorbeeld is Natuurbegraafplaats Op Aust, een initiatief dat al sinds 2017 in ontwikkeling is. In 2017 werd de eerste principe aanvraag ingediend bij de gemeente Losser, die positief reageerde. Sindsdien zijn er vele onderzoeken uitgevoerd op het gebied van ecologie en archeologie, en zijn er inrichtingsplannen, beheerplannen en compensatieplannen opgesteld. Eind 2023 werd het bestemmingsplan goedgekeurd door de gemeente Losser. Momenteel wacht het initiatief op een definitieve uitspraak van de Raad van State, nadat er bezwaar is aangetekend tegen het bestemmingsplan. Dit voorbeeld laat zien dat de ontwikkeling van een natuurbegraafplaats een langdurig proces kan zijn.

Een ander belangrijk initiatief is de natuurbegraafplaats in Hoek van Holland, in de Bonnenpolder. Na een uitspraak van de Raad van State in augustus 2024 is de weg vrijgemaakt voor de ontwikkeling van deze natuurbegraafplaats. Het projectplan wordt momenteel uitgewerkt tot een definitief ontwerp, en de eerste werkzaamheden in het gebied zullen naar verwachting begin 2025 starten. Van de 128 hectare nieuwe natuur die ontwikkeld wordt, zal 30 hectare ruimte bieden aan mensen die een laatste rustplaats willen in de natuur. Dit wordt de zevende natuurbegraafplaats die Natuurbegraven Nederland realiseert.

Ook in Rhenen en Veenendaal is recent een belangrijke stap gezet in de ontwikkeling van een nieuwe natuurbegraafplaats. De gemeenteraad van Rhenen heeft ingestemd met een bestemmingsplan voor de herbestemming van Landgoed Prattenburg, inclusief de aanleg van een natuurbegraafplaats van ongeveer achttien hectare. Deze natuurbegraafplaats zal zich uitstrekken over zowel Rhenen als Veenendaal. De inkomsten van de natuurbegraafplaats zullen worden gebruikt voor het onderhoud van het landgoed, waaronder personeelskosten, instandhouding van het park en onderhoud van de bossen, natuur en opstallen.

Proces van ontwikkeling
Het ontwikkelen van een natuurbegraafplaats is een complex en tijdrovend proces, zoals blijkt uit de bovengenoemde voorbeelden. De weg van idee tot realisatie omvat verschillende stappen en kan vele jaren in beslag nemen.

Het proces begint meestal met een principe aanvraag bij de gemeente. Als de gemeente positief reageert, volgt een lange fase met vele onderzoeken, bijvoorbeeld op het gebied van ecologie en archeologie. Deze onderzoeken zijn essentieel om de impact op de natuur en het landschap te bepalen en te waarborgen dat de natuurbegraafplaats bijdraagt aan natuurbehoud en -ontwikkeling.

Vervolgens worden er verschillende plannen opgesteld, zoals inrichtingsplannen, beheerplannen en compensatieplannen. Deze plannen moeten voldoen aan de omgevingswet en andere relevante regelgeving. Daarnaast worden er gesprekken gevoerd met omwonenden, belanghebbenden en participanten om draagvlak te creëren voor de plannen.

Een cruciale stap in het proces is de wijziging van het bestemmingsplan. Het ontwerp bestemmingsplan wordt ter inzage gelegd bij de gemeente, waarna belanghebbenden kunnen reageren. Op basis van deze reacties kunnen de plannen worden aangepast. Uiteindelijk moet de gemeenteraad het bestemmingsplan goedkeuren.

Zelfs na goedkeuring door de gemeenteraad kunnen er nog obstakels zijn. Belanghebbenden kunnen bezwaar aantekenen bij de Raad van State, wat het proces verder kan vertragen. Pas na een positieve uitspraak van de Raad van State kan de daadwerkelijke ontwikkeling van de natuurbegraafplaats beginnen.

Dit langdurige proces verklaart deels waarom de beschikbaarheid van natuurbegraafplaatsen in sommige regio`s nog beperkt is. Het illustreert ook de zorgvuldigheid waarmee deze initiatieven worden behandeld, om te waarborgen dat ze daadwerkelijk bijdragen aan natuurbehoud en -ontwikkeling.

Kenmerken en voordelen van natuurbegraven
Natuurbegraven onderscheidt zich op verschillende manieren van traditioneel begraven. Een van de belangrijkste kenmerken is de eeuwigdurende grafrust. Bij natuurbegraafplaatsen worden graven nooit geruimd, in tegenstelling tot traditionele begraafplaatsen waar grafrechten na een bepaalde periode verlengd moeten worden. Dit biedt nabestaanden de zekerheid dat het graf voor altijd intact blijft.

Een ander belangrijk kenmerk is de bijdrage aan natuurbehoud en -ontwikkeling. Natuurbegraafplaatsen worden vaak aangelegd in bestaande natuurgebieden of op landgoederen, waarbij de natuur centraal staat. De graven gaan op in het landschap en worden niet gemarkeerd met traditionele grafstenen, maar met natuurlijke materialen zoals houten paaltjes of boomschijven. In sommige gevallen wordt er een boom geplant bij het graf. Dit zorgt ervoor dat de begraafplaats een natuurlijke uitstraling behoudt en bijdraagt aan de biodiversiteit.

Duurzaamheid is een ander belangrijk aspect van natuurbegraven. Er worden geen chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt voor het onderhoud van de begraafplaats, en er worden geen niet-afbreekbare materialen in de grond gebracht. Kisten en urnen moeten gemaakt zijn van natuurlijke, biologisch afbreekbare materialen. Dit sluit aan bij de groeiende behoefte aan duurzame alternatieven in de uitvaartbranche.

Wat betreft kosten en toegankelijkheid varieert het beeld. De kosten voor een natuurgraf kunnen hoger zijn dan voor een traditioneel graf, omdat er sprake is van eeuwigdurende grafrust. Daar staat tegenover dat er geen kosten zijn voor grafonderhoud of verlenging van grafrechten. De toegankelijkheid van natuurbegraafplaatsen verschilt per locatie. Sommige natuurbegraafplaatsen zijn vrij toegankelijk voor bezoekers, terwijl andere alleen op afspraak te bezoeken zijn.

Toekomstperspectief
De verwachting is dat het aantal natuurbegraafplaatsen in Nederland de komende jaren verder zal toenemen. De groeiende belangstelling voor duurzaamheid en natuurbehoud, gecombineerd met de wens om op een persoonlijke en betekenisvolle manier afscheid te nemen, draagt bij aan de populariteit van natuurbegraven.

De huidige ontwikkelingen laten zien dat er in verschillende provincies initiatieven zijn om nieuwe natuurbegraafplaatsen te realiseren. Dit zal de beschikbaarheid in de toekomst verbeteren, ook in provincies waar momenteel nog geen natuurbegraafplaatsen zijn, zoals Zeeland. De recente goedkeuring van nieuwe natuurbegraafplaatsen, zoals in Rhenen en Veenendaal, en de voortgang in projecten zoals in Hoek van Holland, illustreren deze trend.

Een interessante ontwikkeling is de samenwerking tussen natuurorganisaties en initiatiefnemers van natuurbegraafplaatsen. Zo werkt Natuurbegraven Nederland samen met Natuurmonumenten, en in het geval van de Bonnenpolder zijn Het Zuid-Hollands Landschap, Natuurbegraven Nederland en Natuurmonumenten gezamenlijk betrokken. Deze samenwerkingen kunnen bijdragen aan een betere integratie van natuurbegraafplaatsen in het Nederlandse natuurbeleid. Ook op het gebied van regelgeving zijn er ontwikkelingen. Gemeenten en provincies krijgen steeds meer ervaring met het beoordelen van aanvragen voor natuurbegraafplaatsen, wat het proces in de toekomst mogelijk kan versnellen. Tegelijkertijd blijft zorgvuldigheid belangrijk, om te waarborgen dat natuurbegraafplaatsen daadwerkelijk bijdragen aan natuurbehoud en -ontwikkeling.

Conclusie
Natuurbegraafplaatsen vormen een groeiend fenomeen in het Nederlandse uitvaartlandschap. Met momenteel 35 natuurbegraafplaatsen op een totaal van ongeveer 4.600 begraafplaatsen, maken ze nog een relatief klein deel uit van het geheel. Toch is er sprake van een duidelijke groei, die naar verwachting zal doorzetten in de komende jaren.

De beschikbaarheid van natuurbegraafplaatsen verschilt sterk per regio. In sommige provincies, zoals Gelderland en Noord-Brabant, zijn relatief veel natuurbegraafplaatsen te vinden, terwijl ze in andere provincies, zoals Zeeland en Flevoland, nog afwezig zijn. De lopende initiatieven voor nieuwe natuurbegraafplaatsen, zoals in Hoek van Holland en op Landgoed Prattenburg, zullen bijdragen aan een betere spreiding en beschikbaarheid in de toekomst.

Het ontwikkelen van een natuurbegraafplaats is een complex en tijdrovend proces, dat verschillende stappen omvat en vele jaren in beslag kan nemen. Dit verklaart deels waarom de beschikbaarheid in sommige regio`s nog beperkt is. Tegelijkertijd waarborgt dit zorgvuldige proces dat natuurbegraafplaatsen daadwerkelijk bijdragen aan natuurbehoud en -ontwikkeling.

Natuurbegraven sluit aan bij de groeiende behoefte aan duurzame en persoonlijke alternatieven voor de traditionele uitvaart. De eeuwigdurende grafrust, de bijdrage aan natuurbehoud en -ontwikkeling, en het duurzame karakter zijn belangrijke kenmerken die natuurbegraven onderscheiden van traditioneel begraven.

Met de toenemende belangstelling voor duurzaamheid en natuurbehoud, en de lopende initiatieven voor nieuwe natuurbegraafplaatsen, lijkt de toekomst van natuurbegraven in Nederland veelbelovend. De verwachting is dat natuurbegraafplaatsen een steeds belangrijkere rol zullen spelen in het Nederlandse uitvaartlandschap, en dat de beschikbaarheid in verschillende delen van het land zal verbeteren. terug naar overzicht